Charakterystyka lnowatych pozwoliła na poznanie niezwykłej rodziny roślin, do której należy len. Dzięki botanicznej podróży po gatunkach dostrzega się wzajemne podobieństwa i różnice. Na tym tle można bliżej przyjrzeć się rodzajom i gatunkom samego lnu.
Len z rodziny Lnowatych (Linaceae)
Porządkując wiadomości o lnie przywołam w tym miejscu tabelę z taksonomią, która pozwoli na początek umiejscowić len w świecie roślin.
| Domena | Eukarionty |
| Królestwo | Rośliny |
| Klad | Rośliny naczyniowe |
| Klad | Rośliny nasienne |
| Klasa | Okrytonasienne |
| Klad | Różowe |
| Rząd | Malpigiowce |
| Rodzina | Lnowate |
| Rodzaj | Len |
| Nazwa systematyczna | Linum L. |
| Typ nomenklatoryczny | L. usitatissimum L. |
Bogactwo gatunków i miejsc występowania rodziny lnowatych zachwyca.
Uwagę przykuwają pięknie kwitnące kwiaty, o różnych barwach począwszy od bieli przez pastelowe fiolety, błękity, róże, żółcie, pomarańcze do mocnej czerwieni. Występują one na całej kuli ziemskiej, z widocznym podziałem na podrodzinę Linoideae występującą głównie na półkuli północnej oraz Hugonioideae spotykaną na półkuli południowej.
Len z podrodziny Linoideae.
Obejmuje około 180 gatunków występujących na różnych kontynentach. Rośnie na obszarach położonych w strefie klimatu umiarkowanego i subtropikalnego. Roślina ta zwykle rośnie w suchych, nasłonecznionych siedliskach oraz miejscach kamienistych, na klifach, w ciepłolubnych zaroślach.
W Polsce na stanowiskach naturalnych lub zdziczałych spotykanych jest 6 gatunków. W uprawie jest kilka kolejnych, spośród których największe znaczenie ma len zwyczajny, uprawiany jako roślina włóknodajna.
Z kilku gatunków ozdobnych największe znaczenie ma północnoamerykański len wielokwiatowy.
Opisując rodzinę Lnowatych zależało mi na charakterystyce wyglądu poszczególnych gatunków. Na ich podstawie można wskazać podobieństwa i różnice pomiędzy nimi. Opis poszczególnych gatunków lnu może posłużyć do podobnych celów.
Odniesieniem niech będzie ogólna charakterystyka budowy lnu.
Budowa morfologiczna lnu
Łodyga
Jako roślina jednoroczna, bylina, rzadko półkrzew osiąga wysokość do 0,6 m (zdarzają się odmiany wyższe, do 100 cm). Łodyga jest zwykle wyprostowana, z grubą korą pierwotną, naga, rzadko owłosiona, drewniejąca u podstawy.
Linum austriacum, fot.
Liście
Skrętoległe lub naprzeciwległe. Pojedyncze, zwykle lancetowate, z wyraźną żyłką centralną. Zwykle całobrzegie, rzadko ząbkowane lub z gruczołowatymi włoskami na brzegu.
Linum catharticum, fot.
Kwiaty
Kwiaty lnu są obupłciowe, nierzadko okazałe (osiągają do 4 cm średnicy). Niestety cieszą oko bardzo krótko, zwykle przez jeden dzień. Rozwijają się na szczytach rozgałęzionych pędów. Działek kielicha jest 5, zwykle wolnych, czasem zrosłych u nasady. Kwiaty mająpięć płatków i są one wolne, barwy niebieskiej, żółtej, czerwonej, różowej lub białej. Pręcików jest 5, z nitkami u nasady poszerzonymi i nieco złączonymi, z przemiennie do nich wyrastającymi prątniczkami.
Owoce
Torebki podzielone na dziesięć komór. Nasiona spłaszczone, czarne lub brązowe. Silnie śluzowacieją w kontakcie z wodą.
Linum catharticum, fot.
Polski Len
To tylko sześć gatunków, które można u nas spotkać. Spośród nich tylko len zwyczajny jest uprawiany, pozostałe rosną w nielicznych miejscach na terenie kraju. Niektóre z gatunków są pod ochroną.
Gatunki lnu występujące w Polsce
Wyróżnia się len:
- austriacki (Linum austriacum L.)
- karpacki (Linum extraaxillare Kit.)
- przeczyszczający (Linum catharticum L.)
- trwały (Linum perenne L.)
- włochaty (Linum hirsutum L.)
- złocisty (Linum flavum L.)
- zwyczajny (Linum usitatissimum L.)
Len austriacki (Linum austriacum L.)
W Polsce jest gatunkiem bardzo rzadkim. Za rodzime uznawane są jego stanowiska jedynie w okolicach Przemyśla; w rezerwacie Winna Góra oraz na Wzgórzach Łuczycko-Jaksmanickich. Len austriacki występuje jeszcze w północnej Polsce w malowniczo położonym stanowisku w Kozielcu.
Kolejnymi obszarami występowania siedlisk lnu austriackiego są rejony Afryki północnej, Azji zachodniej oraz Europy południowej i środkowej.
Rośnie wyłącznie na stanowiskach dobrze nasłonecznionych i ciepłych. Jest to wieloletnia i zarazem ciepłolubna bylina o wolnym rozwoju. Kwitnienie przypada na pełnię lata.
Len karpacki (Linum extraaxillare Kitt.)
Występuje w Karpatach oraz w górach Półwyspu Bałkańskiego. W Polsce występuje wyłącznie w Tatrach. Roślina dość rzadka. Przez niektórych botaników jest uważany za podgatunek lnu trwałego.
Siedliska to głównie hale (od regla górnego po piętro), wśród skał, głównie na podłożu wapiennym .
Kwiaty niebieskie.
Len przeczyszczający (Linum catharticum L.)
Występuje w stanie dzikim w prawie całej Europie, w Maroku, w rejonie Kaukazu i Iranu, na południu tylko w górach. W Polsce dość pospolity.
Jest rośliną jednoroczną, czasem dwuletnią, o białych kwiatach, osiąga wysokość do 1 metra.
Występuje na łąkach, wygonach, wrzosowiskach, torfowiskach. W górach rośnie aż po piętro kosodrzewiny.
Len przeczyszczający jak sama nazwa wskazuje był niegdyś używany w lecznictwie jako środek przeczyszczający i przeciw pasożytom wewnętrznym. Należy uważać na nasiona, które są lekko trujące.
Len trwały (Linum perenne L.)
Bylina występuje głównie w południowo – wschodniej i środkowej Europie, na zachodzie od Wysp Brytyjskich. W Polsce pojawia się w formie zdziczałej, miejscami jest zadomowiony. Występuje głównie na niżu.
Len trwały jest rośliną wieloletnią, występującą na skałach wapiennych gór i pogórzy. Na tych siedliskach tworzy kępki roślin, wykształcające pędy o wysokości 60–100 cm, które posiadają jasnoniebieskie kwiaty, kwitnące w czerwcu i lipcu.
Wyróżnia się następujące podgatunki[:
- Linum perenne subsp. perenne
- Linum perenne subsp. alpinum
- Linum perenne subsp. anglicum
- Linum perenne subsp. extraaxillare (syn. Linum extraaxillare Kit.) – len karpacki
Len włochaty (Linum hirsutum L.)
Obszar występowania ciągnie się od Turcji poprzez południowo-wschodnią Europę, po Austrię, Czechy i Polskę. W Polsce występuje tylko w Niecce Nidziańskiej. Roślina dwuletnia. Kwitnie na niebiesko od czerwca do sierpnia. Rośnie w miejscach suchych i nasłonecznionych.
Elementem wyróżniającym ten gatunek są „włochate” liście.
Roślina objęta w Polsce ścisłą ochroną gatunkową.
Len złocisty (Linum flavum L.)
Bardzo rozpowszechniony gatunek lnu, który występuje od Turcji i rejonu Kaukazu poprzez południowo-wschodnią Europę po Polskę, Niemcy i Austrię na północy i zachodzie.
W Polsce jest bardzo rzadki, głównie spotykany jest na południu kraju: na Wyżynie Małopolskiej, Wyżynie Lubelskiej, Roztoczu i w okolicach Przemyśla. Najliczniejsze populacje znajdują się na Wyżynie Lubelskiej. Kwitnie na żółto. W Polsce znajduje się pod ścisłą ochroną gatunkową.
Len zwyczajny (Linum usitatissimum L.)
Obecnie len zwyczajny to roślina uprawna, występująca w strefie klimatu umiarkowanego. W tych warunkach rośnie w dwu odmianach – chłodnej (len włóknisty) oraz ciepłej (len oleisty).
Len zwyczajny rośnie także w krajach o subtropikalnym klimacie.
Osiąga wysokość do 70 cm. Kwiaty mają piękny błękitny kolor, czasem są białe.
Owoce, czyli torebki nasienne zawierają od 10 do 12 spłaszczonych, oleistych nasion zwanych siemieniem lnianym. Nasiono jest spłaszczone, o kształcie podłużnie jajowatym. Łupina nasienia jest ciemna czerwonawobrunatna lub żółta, gładka, błyszcząca. Nasiona mają 4-6 mm długości, 2-3 mm szerokości i 0,5-2 mm grubości; jeden koniec jest zaokrąglony, drugi koniec tworzy skośny szpic.
O właściwościach i zastosowaniu lnu piszę w innych artykułach. Odsyłam do wpisów dotyczących zdrowotnego i przemysłowego wykorzystania lnu zwyczajnego 🙂
Gatunki lnu rosnące poza Polską
Nie jest możliwe przedstawienie w tym miejscu wszystkich gatunków lnu, przypomnę, że jest ich ponad 180. Poniżej opisuję tylko kilka z tych, których siedliska znajdują się poza Polską, a nawet Europą.
Linum bienne
Ten gatunek zwany jest Bladym lnem. Jest rośliną kwitnącą, mającą siedliska w rejonie Morza Śródziemnego i zachodniej Europy, na północy sięgającą do Anglii i Irlandii. W Ameryce Północnej można go spotkać na wybrzeżu Pacyfiku, w Pensylwanii i na Hawajach.
Jest to roślina dwuletnia lub wieloletnia rosnąca na suchych, nasłonecznionych miejscach. Ma długie, wąskie łodygi do 60 cm wysokości i smukłe liście 1,5-2,5 cm długości. Kwiaty mają pięć płatków i są jasnoniebieskie. Kwitnie późną wiosną i, w bardziej umiarkowanych regionach, przez całe lato.
Linum bienne (Adenolinum angustifolium (Huds.) Rchb., Linum angustifolium Huds.) uważa się za dziko rosnącego przodka lnu uprawnego. Z jego łodygi można wytworzyć włókno. Czasami jest uprawiana jako roślina ogrodowa.
Linum pratense (Norton) Small
Powszechnie nazywany lnem łąkowym. Pochodzi ze Stanów Zjednoczonych, gdzie występuje w południowo-środkowych i południowo-zachodnich regionach kraju. Naturalne siedliska tej rośliny znajdują się w suchych, otwartych preriach z wapiennymi lub piaszczystymi glebami. Ma smukłe łodygi. Kwitnie wiosną do wczesnego lata, wytwarzając jasnoniebieskie kwiaty.
Linum imbricatum
Jest to roślina jednoroczna, niewysoka, dochodząca do 30 cm, rosnąca na glebach piaszczystych lub skalistych na otwartych przestrzeniach. Kwitnie od kwietnia do maja. Kwiaty mają żółte płatki z ciemnoczerwoną podstawą.
Linum imbricatum występuje w południowej Oklahomie, w Teksasie na rozproszonych stanowiskach i sporadycznie w Luizjanie.
Linum pringlei S. Watson
Roślina roczna, dwuletnia lub wieloletnia. Płatki kwiatów są barwy czerwonej, białej, niebieskiej lub żółtej. Główny obszar występowania: Meksyk.
Linum pringlei S. Watson,
2016 Wynn Anderson, https://calphotos.berkeley.edu/imgs/512×768/0000_0000/1116/0540.jpeg
Linum pringlei S. Watson,
2016 Wynn Anderson, https://calphotos.berkeley.edu/cgi/img_query?seq_num=686422&one=T
Źródła:
- https://pl.wikipedia.org/wiki/Len
- https://atlas.roslin.pl/plant/7321
- https://calphotos.berkeley.edu/
- http://www.efloras.org/florataxon.aspx?flora_id=1&taxon_id=250101713
- http://www.worldfloraonline.org/taxon/wfo-4000021903;jsessionid=9E364D6B6455F
