Z jakiej rodziny roślin wywodzi się len? Co o nich wiadomo? Jakie cechy odróżniają poszczególne gatunki należące do jednej rodziny, a jakie łączą? Próbując odpowiedzieć na te pytania zagłębiamy się w piękny i ekscytujący świat przyrody.  Zapraszam do lektury!

Taksonomia roślin

Uporządkowanie systematyczne pozwala zobrazować pozycję lnu w bogatym świecie roślin. Jednocześnie wskazuje na grupy, z którymi len łączą cechy wspólne i świadczą o przynależności do spokrewnionej ze sobą rodziny.

Wpatrując się w tę tabelę zastanawiałam się, który poziom przyjąć za wyróżniający i mocno spokrewniony z lnem. Za najbardziej godną uwagi uznałam rodzinę lnowatych. I jej charakterystyce poświęcam poniższy tekst.

Lnowate (Linaceae DC. ex Gray)

to rodzina roślin należąca do rzędu wspomnianych wyżej malpigiowców. Obejmuje około 255 gatunków grupowanych w 13 rodzajów. Występuje w strefie zwrotnikowej i tam jest najbardziej zróżnicowana. Podobnie, można je również spotkać w strefie klimatu umiarkowanego na obu półkulach. Często rośnie w obszarach suchych.

Obszar występowania lnowatych (na czarno), autor: Wlodzimierz  https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=1249653

Lnowate (Linaceae)

Rodzina dzieli się na dwie podrodziny, a te z kolei na rodzaje. Ten podział prezentuje schemat poniżej.

Podrodzina Linoideae

Rodzaje:

• • Linum L. – len
  • Radiola Hill. – lenek
  • Anisadenia Wall. ex Meisn.
  • Cliococca Bab.
  • Hesperolinon (A. Gray) Small
  • Reinwardtia Dumort.
  • Sclerolinon C.M.Rogers
  • Tirpitzia Hallier f.

Podrodzina Hugonioideae

Rodzaje:

• Hebepetalum Benth.
• Hugonia L.
• Indorouchera Hallier f.
• Philbornea Hallier f.
• Roucheria Planch.

Próbowałam scharakteryzować wszystkie z wymienionych powyżej rodzajów roślin z obydwu podrodzin. Są to krótkie opisy wyłaniające najważniejsze informacje odnośnie wyglądu i występowania. Pominęłam te, które dotyczyły szczegółowej budowy roślin.

Zaczynamy od podrodziny:

Linoideae

Do Linoideae należą rośliny jednoroczne, rosnące pojedynczo z wyprostowaną łodygą lub jako krzewy. W wielu przypadkach są uznawane za zioła. Kwiaty najczęściej mają 5 płatków, zazwyczaj wydłużonych. Pręcików jest tyle ile płatków. Występują głównie na półkuli północnej.

Lenek stoziarn (Radiola linoides Roth, właśc. Linum radiola L.)

Występuje na rozległych obszarach Europy, na Bliskim Wschodzie i w górach afrykańskich. W Polsce występuje w rozproszeniu na terenie całego kraju, główne skupiska znajdują się w północnej, środkowo-wschodniej i środkowo-południowej części.

Jest rośliną jednoroczną. Rośnie w wilgotnych, mulistych, piaszczystych miejscach. Występuje na polach, ścierniskach, przydrożach, brzegach stawów i ich dnach po spuszczeniu wody.  Nie ma dużych wymagań co do rodzaju gleby, choć preferuje gleby kwaśne. Kwitnie w lipcu i sierpniu.

Kwiat składa się z czterech białych płatków. Jajowate w kształcie liście są bezogonkowe i rosną naprzeciwlegle. Owocem są czterokomorowe torebki zawierające w każdej komorze po dwa nasiona. Roślina osiąga wysokość do 6 cm rozgałęziając się widlasto.

Lenek jest chwastem umieszczonym na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski w grupie gatunków narażonych na wyginięcie (kategoria zagrożenia VU).

Anisadenia (Wall. ex Meisn.)

To kolejna roślina należąca do lnowatych. Występuje w strefie podzwrotnikowej i umiarkowanej w Himalajach (Indie i Nepal) i Chinach. Traktowana jest jako zioło. Ma lekko wykrzywione płatki kwiatów i liczbę pręcików równych płatkom. Płatki kwiatów są białe, różowe lub fioletowe. Reprezentowana jest przez dwa gatunki: Anisadenia saxatilis Wall. ex Meisn. od środkowej i wschodniej części Himalajów (Nepal, Sikkim i góry Khasia na wysokości 5000-6000 stóp) i Anisadenia. pubescens Griff. z gór Khasii na wysokości 5000-6000 stóp. Jej wysokość dochodzi do 40 cm.

Anisadenia saxatilis Wall.,Phub Gyeltshen, http://biodiversity.bt/biodiv/observations//a353ed1b-1cce-4f56-ac47-3866acb97272/27.jpg, cc-by 3.0

Anisadenia pubescens Griff.,Phul Mati Monger, http://biodiversity.bt/biodiv/observations//98c4b2dc-e5aa-436c-b662-cf62fb1c3314/234.jpg, cc-by 3.0

Cliococca

Kolejna roślina z rodziny lnowatych, reprezentowana przez gatunek Cliococca selaginoides. Występuje w Ameryce Południowej, jej siedliska znaleziono w kilku miejscach, m. in. w okolicach Buenos Aires, Cordoby, Corrientes, Entre Rios, La Pampy, Misiones, Santiago del Estero.

Cliococca selaginoides, Marcia Stefani, Uploaded by berichard, CC BY 2.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=8975801

Cliococca selaginoides, Marcia Stefani – Uploaded by berichard, CC BY 2.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=8975834

Hesperolinon (A. Gray) Small

Hesperolinon to rodzaj z rodziny Linaceae, którego powszechne nazwy to len karłowaty lub len zachodni, w odniesieniu do ich rozmieszczenia wzdłuż zachodniego wybrzeża Ameryki Północnej. W tym rodzaju dzikich kwiatów znajduje się 13 znanych gatunków, z których większość ogranicza się do siedlisk w Kalifornii w Stanach Zjednoczonych. Są to rośliny jednoroczne, których kwiaty mają po pięć żółtych, białych lub różowych płatków, a ich brzegi mogą być drobno ząbkowane.

Hesperolinon adenophyllum 

Jest gatunkiem endemicznym (rzadkim) rośliny kwitnącej w rodzinie lnowatych, której siedliska znajdują się w Kalifornii (hrabstwa Lake i Mendocino). Zwykle znajduje się w ekosystemach chaparralnych. Jest to roczne zioło rosnące na wysokości od 10 do 50 centymetrów. Ma wąskie, lancetowate liście, u których wzdłuż brzegów biegnie rząd gruczołowych wypustków. Roślina ma niewielkie, delikatne, żółte kwiaty. Wyłaniające się z kwiatu pręciki są zakończone dużymi żółtymi pylnikami.

Hesperolinon adenophyllum, cc-by-nc-sa-3.0, 1997 Dean Wm. Taylor, https://eol.org/pages/70865/media?page=2

Hesperolinon adenophyllum, cc-by-nc, 2002 John Game, CalPhotos in DwC-A, https://eol.org/pages/70865/media#image_modal_8736281

Hesperolinon adenophyllum, cc-by-nc, 2002 John Game, CalPhotos in DwC-A, https://eol.org/pages/70865/media#image_modal_8736281

Hesperolinon breweri

Roślina jest znana pod popularnymi nazwami lnu karłowatego Brewera i zachodniego lnu Brewera. Występuje tylko w Kalifornii, głównie w trzech hrabstwach w Zatoce San Francisco. Wąskie, liniowe liście są zielono – purpurowe. Roślinę charakteryzują gęste, jaskrawożółte kwiatostany. Wystające pręciki kończą się pomarańczowo-żółtymi pylnikami. Ten rzadki kalifornijski endemit jest gatunkiem zagrożonym.

Hesperolinon breweri, fot. John Game, CC BY 2.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=55198054

Hesperolinon californicum

To gatunek rośliny kwitnącej w rodzinie lnu znanej pod powszechną nazwą kalifornijski len karłowaty. Jest endemiczny dla Kalifornii, gdzie rośnie na przybrzeżnych górach i wzgórzach otaczających Zatokę San Francisco i niektóre podgórza Sierra Nevada. Występuje w ekosystemach łąkowych i chaparralnych. Jest to roczne zioło rosnące prosto od 10 do 25 centymetrów wysokości. Ma cienkie, wąskie do nitkowatych liści i wytwarza czerwony wysięk z gruczołów żywicznych znajdujących się u podstawy ogonków liściowych. Kwiatostan zawiera kilka kwiatów z pięcioma białymi do różowatych płatkami. Wystające pręciki są zakończone dużymi różowymi pylnikami.

Hesperolinon californicum, California dwarf flax, ©2015 Vernon Smith, (CC BY-NC-ND 3.0), https://calphotos.berkeley.edu/cgi/img_query?enlarge=0000+0000+0415+2228

Hesperolinon californicum, California dwarf flax, ©2015 Vernon Smith, (CC BY-NC-ND 3.0), https://calphotos.berkeley.edu/cgi/img_query?enlarge=0000+0000+0415+2227

Hesperolinon congestum

Hesperolinon congestum, czyli len karłowaty Marin (len zachodni Marin), jest jednorocznym ziołem, o którym wiadomo, że występuje tylko w San Mateo, w hrabstwie San Francisco i Marin w Kalifornii w Stanach Zjednoczonych. Rośnie głównie na glebach serpentynowych (skalnych, magnezowych) w otoczeniu  suchych traw. Kwiaty wieńczą końce dychotomicznie rozgałęziających się łodyg. Roślina kwitnie w kwietniu i lipcu. Gatunek jest zagrożony. 

Pędy tego kwiatu różnią się długością od pięciu do piętnastu centymetrów, z liniowymi liśćmi rosnącymi naprzemiennie. Kwiatostany są gęste z pięcioma różowymi płatkami,  pylniki są różowe lub ciemnopurpurowe. 

W 2014 r.  podczas budowy rurociągu odkryto nieznaną wcześniej populację Hesperolinon congestum na siedliskach gleb serpentynowych w mieście Woodside. Objęto ją ochroną. 

Hesperolinon congestum, By tomhilton – originally uploaded to Flickr as Marin Dwarf Flax, CC BY 2.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=7687119

Hesperolinon disjunctum

Hesperolinon disjunctum jest gatunkiem rośliny kwitnącej w rodzinie lnu znanej pod powszechną nazwą len karłowaty Coast Range. Jest endemiczny dla Kalifornii, gdzie ma rozproszone rozmieszczenie wzdłuż północnych i środkowych pasm wybrzeża. Jest rośliną z gleb serpentynowych w siedlisku chaparralnym.

Jest to roczne zioło na wyprostowanych łodygach o wysokości do 30 centymetrów, nieco grubsze i wytrzymałe u podstawy. Liście gruczołowe mają kształt liniowy i są rozmieszczone naprzemiennie wzdłuż łodygi. Kwiatostan jest szeroko otwarty. Kwiaty mają różowozłote i białe płatki. Wystające pręciki są zakończone różowymi pylnikami.

Hesperolinon disjunctum,By John Game, CC BY 2.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=55758417

Hesperolinon drymarioides

Roślina znana jest pod popularnymi nazwami:  len karłowaty drymary i drymaria-like len zachodni; nazwa pochodzi od jego podobieństwa do rodzaju Drymaria. Jest endemiczny dla Kalifornii, głównie North Coast Range. Większość nielicznych znanych przypadków odnotowano w Lake County. Jest rośliną rosnącą na glebach serpentynowych w ekosystemach chaparralnych i leśnych. Jest to małe roczne zioło. Cienka, rozgałęziona brązowa łodyga wyrasta nisko nad ziemią, maksymalnie do około 20 centymetrów wysokości. Liście pojawiają się w okółkach po cztery na dolnej części łodygi i są ciemno czerwonawo-zielone z obfitą ilością włosków gruczołowych. Jego kwiaty mają białe lub różowe żyłkowate płatki w koronie o średnicy jednego centymetra. Wystające pręciki mają duże żółte lub fioletowo-białe pylniki.

Hesperolinon drymarioides, ©1998 John Game, https://calphotos.berkeley.edu/cgi/img_query?enlarge=7271+3192+3248+0100

Hesperolinon micranthum

To gatunek rośliny kwitnącej w rodzinie lnowatych znanej pod nazwą len drobnolistny karłowaty. Pochodzi z zachodniego wybrzeża Ameryki Północnej od Oregonu po Baja California. Siedliska można znaleźć również w Nevadzie. Rośnie na wielu otwartych siedliskach, często na glebach serpentynowych. Jest to wrzecionowate roczne zioło, które wytwarza bardzo cienką łodygę o wysokości od 5 do 20 centymetrów. Jego małe, rzadkie liście mają liniowy kształt. Maleńkie kwiaty mają pięć białych, jasno różowych, a czasem lekko złotych płatków i pręciki z białymi lub fioletowymi pylnikami.

Hesperolinon micranthum, fot. Anthony Valois and the National Park Service http://researchlearningcenter.org/bloom/species/Hesperolinon_micranthum.htm, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=6030952

Hesperolinon tehamense

Hesperolinon tehamense jest rzadkim gatunkiem rośliny kwitnącej w rodzinie lnu znanej pod nazwą zwyczajną Tehama County len zachodni  i len karłowaty Paskenta Grade. Jest endemiczny dla północnej Kalifornii, gdzie znany jest tylko z około dziesięciu siedlisk, głównie w okręgach Tehama i Glenn. Większość jego siedlisk znajduje się na terenach Biura Gospodarki Gruntami oraz w Lesie Narodowym Mendocino, w ekosystemach chaparralnych z glebami serpentynowymi. Roślina wytwarza cienkie, owłosione łodygi do 50 centymetrów maksymalnej wysokości z małymi, rzadkimi, liniowymi liśćmi. Kwiatostan zawiera kilka małych kwiatów o jasnożółtych płatkach o długości zaledwie kilku milimetrów.

Hesperolinon tehamense, ©1997 Dean Wm. Taylor, (CC BY-NC-SA 3.0), https://calphotos.berkeley.edu/cgi/img_query?enlarge=0000+0000+0801+0330

Reinwardtia Dumort.

Reinwardtia indica, żółty len lub pyoli, jest gatunkiem Linaceae występującym w Himalajach (Chiny, pólnocne Indie). Jest to jedyny gatunek w monotypowym rodzaju Reinwardtia.

Reinwardtia to rodzaj piętnastu gatunków roślin kwiatowych należących do rodziny Linaceae. Został opisany przez Barthélemy Charlesa Josepha Dumortiera i opublikowany w Commentaries Botanicae 19 w roku 1822. 

Reinwardtia indica, By JMK, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=43898743

Reinwardtia indica, By JMK, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=42108991

Sclerolinon C.M.Rogers

(Sclerolinon digynum, Linum digynum A.Gray) jest monotypicznym rodzajem roślin kwitnących w rodzinie lnu, zawierających pojedynczy gatunek Sclerolinon digynum, znany jako północno-zachodni liliowiec. Pochodzi z zachodnich Stanów Zjednoczonych, jest znany od Waszyngtonu i Idaho przez centralną Kalifornię. Rośnie w sezonowo wilgotnym środowisku, takim jak górskie łąki i tereny podmokłe, szczególnie wiosną. Jest to roczne zioło produkujące bezwłose, wyprostowane łodygi o wysokości do 20 centymetrów. Liście są owalne, z ząbkowanymi krawędziami. Są rozmieszczone naprzeciwlegle i rosną w pozycji wyprostowanej.  Kwiat ma pięć żółtych płatków w kielichu z zębatymi płatkami.

Sclerolinon, ©2010 Barry Breckling, https://calphotos.berkeley.edu/cgi/img_query?enlarge=0000+0000+0810+0160

Sclerolinon, ©2009 Barry Breckling, https://calphotos.berkeley.edu/cgi/img_query?enlarge=0000+0000+1209+0019

Sclerolinon, ©2006 Joshua McDill, https://calphotos.berkeley.edu/cgi/img_query?enlarge=0000+0000+1206+1234

Tirpitzia Hallier f.

Roślina z tego rodzaju wygląda jak krzew lub małe drzewo. Liście z krótkimi ogonkami leżą naprzemiennie. Kwiaty mają pięć białych płatków. 

Tirpitzia ovoidea Chun & F.C. How ex W.L. Sha
Tirpitzia sinensis (Hemsl.) Hallier f.

Są to krzewy o wysokości od 0,5 do 4 m. Blaszki liściowe są eliptyczne, jajowate, skórzaste, lekko wypukłe.  Płatki kwiatów są białe. 

Tirpitzia sinensis (Hemsley) Hallier f., W.J. Hooker, J.D. Hooker, Icones Plantarum [Hooker’s Icones plantarum], vol. 26: t. 2594 (1899) [M. Smith], http://plantillustrations.org/illustration.php?id_illustration=49398

Podrodzina Hugonioideae

Rośliny należące do tej podrodziny występują w postaci drzew lub lian, rzadko krzewów. Ich cechą wyróżniającą są oryginalnie wyglądające haczyki przypominające ślimacznicę – architektoniczno – rzeźbiarski ornament. U wielu przedstawicieli kwiaty mają żółte płatki. Pręcików jest dwa razy więcej niż płatków. Występuje głównie na półkuli południowej.

Hebepetalum Benth.

W ogólnej charakterystyce roślina jest drzewem dochodzącym do 15 m wysokości. Kwiaty przybierają barwę od żółtej stanowiącej podstawę do białej. Liście leżą naprzemiennie.  Występuje na obszarach Peru, Gujany, Surinam, Kolumbii (Amazonia, Caquet, Choc, Guaina, Guaviare, Valle, Vaups), Ekwadoru, Brazylii (Roraima, Amapa, Para, Amazonas, Rondonia, Maranhao, Mato Grosso, Mato Grosso do Sul), Bolivii (Beni, La Paz, Pando), Venezueli (Amazonas, Bolivar, Delta Amacuro)

Należą do niej następujące gatunki:

• Hebepetalum humiriifolia (Planch.) Benth
• Hebepetalum neblinae Jardim & P.E.Berry
• Hebepetalum roraimense Secco & Manni Silva

Hebepetalum humiriifolium (G.Planch.) Benth., Virtual Herbarium of The New York Botanical Garden, http://sweetgum.nybg.org/science/projects/fg/specimen-details/?irn=510030

Hugonia L.

Hugonia bardzo mi się spodobała. Jak popatrzycie na zdjęcia na pewno domyślicie się dlaczego. Tak, te niezwykłe haczyki wyłaniające się z łodyg. Wyglądają fantastycznie. Na niektórych okazach symetryczność położenia jest zdumiewająca. Ten szczegół zdecydowanie odróżnia ten gatunek od innych tu opisywanych. Roślina osiąga wysokość 12 m i przyjmuje postać drzewa, krzewu, pnącza. Liście są proste, naprzemienne. Kwiaty składają się z pięciu żółtych, pomarańczowo-żółtych, rzadko białych płatkach.  Występuje we wschodniej Afryce.

 Zawiera 24 gatunki, wśród nich:

• Hugonia planchonii Hook. f.
• Hugonia afzelii R. Br. ex Planch.
• Hugonia brewerioides Baker
• Hugonia castanea Baill.
• Hugonia coursiana H. Perrier
• Hugonia sphaerocarpa Baill.
• Hugonia longipes H. Perrier
• Hugonia macrophylla Oliv.
• Hugonia micans Engl.
• Hugonia obtusifolia C. H. Wright
• Hugonia orientalis Engl.
• Hugonia platysepala Welw. ex Oliv.
• Hugonia rufopilis A. Chev. ex Hutch. & Dalziel
• Hugonia spicata Oliv.
• Hugonia batesii De Wild.
• Hugonia talbotii De Wild.
• Hugonia mayumbensis Exell
• Hugonia macrocarpa Welw.
• Hugonia gossweileri Baker f. & Exell
• Hugonia gilletii De Wild.

Hugonia_mystax By Rison Thumboor from Thrissur, India – Hugonia mystax, CC BY 2.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=74203095

Hugonia_bellii By Vinayaraj – Own work, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=27461139

Hugonia_bellii By Vinayaraj – Own work, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=27461138

Hugonia_mystax De Vengolis – Trabajo propio, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=61836997

Hugonia orientalis, cc-by-nc-sa-3.0 Günter Baumann , https://eol.org/pages/5405356/media

Hooks of Hugonia mystax L. cc-by Lalithamba https://eol.org/pages/5405356/media

Hugonia mystax L. cc-by Lalithamba https://eol.org/pages/5405356/media

Indorouchera Hallier f.

Jest to drzewiasta liana z podobnymi jak u Hugonii charakterystycznymi haczykami, z białą korą, do 30 m długości. Rzadko pojawia się jako 4-metrowy krzew. Jego liczba haczyków jest zmienna, zwykle wystepują w parach na pędach i do pięciu haczyków na liściach i końcówkach kwiatostanów. Liście są naprzemienne, eliptyczne.  Kwiatostany mają do 10 pachnących kwiatów, o barwie od żółtej do pomarańczowej. Roślina występuje w Indiach, Tajlandii, Singapurze, na Sumatrze j Jawie.

Indorouchera griffithiana (Planchon) Hallier f. [as Roucheria griffithiana Planchon] S.H. Koorders, T. Valeton, Icones Bogoriensis, vol. 1: t. 7 (1897-1914) [M. Kromohardjo], http://plantillustrations.org/illustration.php?id_illustration=363419

Philbornea Hallier f.

Typ liany z charakterystycznymi haczykami jak u poprzednich gatunków. Liście są ułożone spiralnie, rzadko przeciwlegle.

Philbornea magnifolia (Stapf) Hallier f.Flora Malesiana, vol. 10: p. 614, fig. 4 (1984-1989) [F. v H.], http://plantillustrations.org/illustration.php?id_illustration=233132

Roucheria Planch.

Pochodzi z Ameryki Południowej. Zawiera gatunki:

• Roucheria calophylla Planch.
• Roucheria columbiana Hallier f.
• Roucheria laxiflora H. J. P. Winkl.
• Roucheria schomburgkii Planch.
• Roucheria sipapoensis Jardim & P. E. Berry

Roucheria columbiana (Linaceae) – Roucheria columbiana, L. Potaro., http://www.plantsoftheworldonline.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:24967-1#image-gallery,

To już koniec podróży po pięknym świecie lnowatych. Zapraszam na kolejny odcinek, który będzie poświęcony gatunkom lnu!

Źródła:

• pl.wikipedia.org
• PIOTR TUKAŁŁO, JULITA MINASIEWICZ, Uniwersytet Gdański, Instytut Biologii, Katedra Takso-nomii Roślin i Ochrony Przyrody, Nowe stanowisko Radiola linoides (Linaceae) na Śląsku Opolskim,  www.researchgate.net/publication/293353346_Nowe_stanowisko_Radiola_linoides_ Linaceae_na_Slasku_Opolskim_-_A_new_locality_of_Radiola_linoides_Linaceae_in_ the_Opole _Silesia
• Taxonomic Notes on Indian Species of Anisadenia(Linaceae)S. K. srivastava*, G. K. upadhyay and G. krishna, www.researchgate.net/publication/296091036_Taxonomie_notes_on_indian_species_of_anisadenia_Linaceae
• https://biodiversity.bt/observation/list?count=0&hasMore=true&max=10&offset =0&sort =lastrevised &taxon=3090&view=list
• https://eol.org/pages/4315
• Morfologia pyłku monotypicznego rodzaju Cliococca, C.M. Rogers (Linaceae), https:// www.researchgate.net/publication/233191710_Pollen_Morphology_of_the_Monotypic_Genus_Cliococca_Linaceae
• https://calphotos.berkeley.edu/cgi/img_query?enlarge=7271+3192+3248+0100
• http://ucjeps.berkeley.edu/cgi-bin/get_JM_treatment.pl?4965,4988,4989
• http://www.worldfloraonline.org/taxon/wfo-4000038473;jsessionid=737B3F3474C537033DF7E1C258E744AE
• http://www.catalogueoflife.org/col/details/species/id/2baa6c020ecba1f167242ca28481e26b
• Brunken U Schmidt M Dressler S Janssen T Thiombiano A Zizka G 2008 West African plants A Photo Guide, https://eol.org/resources/537
• https://florafaunaweb.nparks.gov.sg/special-pages/plant-detail.aspx?id=1421
• http://www.plantsoftheworldonline.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:24967-1#image-gallery
• https://www.encyklopedialesna.pl/haslo/serpentynowe-rosliny/