Najstarsze na świecie tkaniny z lnu
Jak wiadomo kolebką udomowionego lnu jest Bliski Wschód. Niezależnie od siebie len zaczęli uprawiać mieszkańcy Azji, Afryki i być może neolitycznej Europy. Nie wszystkie miejsca mają dowody na to, że właśnie tam dzikie rośliny zostały poddane po raz pierwszy obróbce przez człowieka. Ale tam, gdzie się to działo, tam zaczyna się wytwarzanie tkaniny z lnu.
Sumerowie nie pozostawili po sobie zbyt wielu śladów świadczących o uprawie i obróbce lnu. Są jednak pewne symptomy istnienia warsztatów tkackich w pozostałościach kultury mezopotamskiej 6000 lat p.n.e. A skonstruowanie prymitywnych krosien uważa się za wejście na kolejny, wyższy stopień cywilizacji i kultury. Niektórzy naukowcy nieśmiało uważają, że to właśnie wtedy człowiek zdjął z siebie skóry zwierząt i okrył ciało płótnem. I to jest już pewne, że w niektórych rejonach świata było to płótno lniane.
Prawdziwym imperium lnianym był starożytny Egipt. Wiadomo, że z włókna lnianego wyrabiano tam tkaniny, w które następnie owijano mumie. Wytwarzano również sznury, liny, sieci rybackie i żagle. To lniane żagle produkowane, dzisiaj powiedzielibyśmy w skali przemysłowej, dawały możliwości ekspansji po Morzu Śródziemnym.
Fragment lnianego płótna z hieroglificznym tekstem – z imionami Ptolemeusza XII Auletesa (80-51 r. p.n.e.) – ojca słynnej Kleopatry VII. Fot. A. Ćwiek http://naukawpolsce.pap.pl/aktualnosci/news%2C405559%2Crzadkie-znalezisko-polskich-naukowcow-w-egipcie.html
Freski w grobowcach z lat 2400–2200 p.n.e. dokumentują uprawę lnu, z ręcznym wyrywaniem roślin włącznie oraz całą technologię przerobu słomy.
Uprawę lnu przejęli od Egipcjan starożytni Hebrajczycy, Grecy i Rzymianie.
Starożytne ubrania z lnu
Imperium tkaniny z lnu świata starożytnego – Egipt.
Len był w Egipcie niezwykle ceniony. Tkaniny wykonywano przy pomocy prymitywnych poziomych krosien, składających się z dwóch krążków wspartych na kołkach, na które naciągano osnowę. Sceny przedstawiające uprawę oraz obróbkę lnu są utrwalone na ścianach grobowców i papirusach.
Grobowiec Sennedżema https://www.pinterest.com/pin/539306124108286374/?lp=true
Sceny rolnicze w grobie Sennedżema z czasów panowania Setiego I. Przedstawiają mityczne Pola Ialu, gdzie w kolejnych scenach Senndżem wraz z żoną Jineferti ścina zboże, orze i zbiera len.
Len wytwarzany w Egipcie był cienki i przejrzysty. Dziś budzi podziw ta umiejętność. Ogromną wagę przypisywano do barwy płótna. Cechą charakterystyczną tkanin egipskich była biel, symbolizująca czystość. Co ciekawe samą tkaninę również uznawano za czystą. Odzieży szytej z tkanin mieszanych, wełnianych, bawełnianych nie ubierano podczas rytuałów. W białe szaty z lnu ubierali się nie tylko kapłani, ale również urzędnicy. Faktura lnu wskazywała na status noszącego szaty, plisowany świadczył o zamożności osoby, gładki przeznaczony był dla biedniejszych.
Len w zapisach Biblii
Ze względów religijnych lud izraelski nie pozostawił po sobie malowideł, rzeźb i rysunków przedstawiających mieszkańców i ich życie codzienne. Można uznać, że jedynym świadectwem są źródła pisane. W tym oczywiście Biblia, zawierająca bardzo wiele fragmentów wspominających len jako znaną i wyjątkowo traktowaną tkaninę. W Starym Testamencie przypisuje się jej symboliczną rolę.
Biała, długa, lniana szata arcykapłana była tkana „w kratę”. I podobnie jak to miało miejsce w Egipcie, prawo Boże zakazywało Izraelitom — z wyjątkiem kapłanów — noszenia szat wykonanych z dwóch rodzajów włókna.
Arcykapłan w efodzie- By THE HISTORY OF COSTUME By Braun & Schneider, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=2449643
W lniane płótno owijano zmarłych. Z tkaniny lnianej jest również Całun Turyński.
Replika Całunu Turyńskiego znajdująca się w Real Santuario del Santísimo Cristo de La Laguna na Teneryfie (Hiszpania) By Koppchen – Praca własna, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=36010667
Replika Kalendarza z Gezer w Muzeum Izraela w Jerozolimie pl.wikipedia.org
Oprócz Biblii świadectwem bardzo dobrej znajomości uprawy i obróbki lnu włóknistego jest wapienna tabliczka odkryta w 1908 roku, znana jako Kalendarz z Gezer, datowana na X wiek p.n.e. Tekst na tabliczce wylicza kolejno miesiące kalendarza rolniczego:
- „Dwa miesiące zbiorów. Dwa miesiące siania. Dwa miesiące późnego siania.
- Miesiąc wyrywania lnu.
- Miesiąc zbioru jęczmienia,
- Miesiąc, kiedy wszystko [inne] jest zbierane.
- Dwa miesiące przycinania [winorośli].
- Miesiąc letnich owoców.”
Inskrypcja podpisana przez Abija wskazuje Izraelitę jako autora i jest uważana za najstarszy istniejący przykład użycia języka hebrajskiego.
Tkactwo hebrajskie nie miało charakteru przemysłowego. Tkano na własny, domowy użytek, przy pomocy krosien drewnianych.
Przykłady zastosowania tkaniny z lnu w starożytnej Grecji i Rzymie
Dwie największe cywilizacje starożytnego świata przejęły uprawę lnu od ludów przemieszczających się wokół Morza Śródziemnego. Budujące swą potęgę gospodarczą, kulturową, technologiczną i polityczną państwa spowodowały gwałtowny wzrost zapotrzebowania na len. Włókno wytwarzane w ilościach przemysłowych przeznaczone było do produkcji lin, sznurów, żagli, odzieży dla żołnierzy i niewolników.
Wzorem poprzedników zwykli mieszkańcy posiadali w swoich domach pracownie tkackie gynacium. Wytwarzali w nich odzież, obrusy, narzuty, zasłony i inne potrzebne przedmioty.
Atena https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Acropole_Musée_Athéna_pensante.JPG
Woźnica z Delf By RaminusFalcon – Praca własna, CC BY 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=3721638
Ubiory greckie.
Victory, Apollo i Diana I w. pne, http://www.historiasztuki.com.pl/kodowane/005-00-03-HISTORIA-RZEZBY-RZYM.php
Ubiór rzymski.
Literatura:
- Tadeusz Zając, Andrzej Oleksy, Agnieszka Kopyra-Klimek „Unikatowe cechy bilogiczne i użytkowe lnu zwyczajnego (LINUM USITATISSIMUM L.) determinujące znaczenie gatunku w przeszłości oraz współcześnie”, Krakowskie Studia Małopolskie nr 15/2011
- „Kręć się kręć wrzeciono. O tkactwie i jego symbolice w perspektywie genderowej”, Marta Rudnicka Uniwersytet im. A.Mickiewicza w Poznaniu w „Ogrody Nauk i Sztuk” 2014, pod redakcją: Aleksander Kobylarek, Joanna Golonka- Legut, Luba Jakubowska, Ewa Jurczyk- Romanowska, Jacek Gulanowski, Ilona Zakowicz, Aleksandra Marcinkiewicz„Wielkie Kultury Świata. Egipt”, John Baines, Jaromir Malek, Świat Książki, Warszawa 1996
- podkop.com
- historiasztuki.com.pl
- archeowiesci.pl
