Średniowiecze i czasy późniejsze trudno nazwać przełomowymi w kwestii kształtowania się mody lnianej. Miejsce tkanin lnianych zajęły materiały – zazwyczaj sprowadzane zza granicy – takie jak jedwab, bawełna, atłas, adamaszek. I pomimo stereotypowego spojrzenia na średniowiecze, które wciąż kojarzy się z ciemnotą, szarością, inkwizycją, warto zauważyć, że jednak jest to epoka wielkich katedr, miłości rycerskiej i … kolorowych tkanin.
Na ziemiach polskich tkaninę lnianą (płótno) wytwarzano w warsztatach rzemieślniczych. (Badania archeologiczne w Gdańsku i Opolu potwierdziły wysoki poziom rzemiosła we wczesnośredniowiecznej Polsce). Dwór i mieszczanie nie nosili odzieży z lnu, gustowali w znacznie szlachetniejszych tkaninach. Ale nie zrezygnowano z niego całkowicie. Najczęściej z lnu nosiło się koszule, spodnie suknie i przede wszystkim bieliznę. Z płótna wytwarzano również obrusy, pościel, chustki do nosa.
Z kolei wśród chłopstwa tkaniny lniane były bardzo popularne, przede wszystkim dlatego, że wytwarzano je w przydomowych warsztatach tkackich. Były tanie i dostępne.
I w zasadzie na tym można byłoby skończyć historię lnu w średniowieczu. Ale skoro mówimy o modzie to przejrzyjmy w krótkim zarysie, co się wtedy nosiło.
Płótno a tkanina
Warto w tym miejscu nadmienić, że zgodnie ze słownikiem języka polskiego płótno to tkanina lniana, bawełniana, konopna albo jutowa. Natomiast jeszcze Encyklopedja Staropolska z 1900 roku, zredagowana przez Zygmunta Glogera podawała, że:
O ile w tekście będzie mowa o płótnie to zgodnie z powyższym oznacza to tkaninę lnianą.
Źródła wiedzy o średniowiecznej modzie
Podobnie jak w przypadku wykorzystania tkanin lnianych w starożytności szukamy potwierdzenia wyglądu, stylu, sposobów ubierania się w średniowieczu. Epoka ta jest nam bliższa, więc i źródła są bardziej dostępne. Zabytki sztuki romańskiej i gotyckiej szeroko informują o ubiorach w tamtej epoce. A są to między innymi:
- rzeźby fundatorów kościoła NMP na Piasku we Wrocławiu
- płaskorzeźby na trzonie kolumn w kościele ponorbertańskim Św. Trójcy w Strzelnie
- Drzwi Gnieźnieńskie
- ryt z 2 połowy XII wieku znaleziony w krypcie w Wiślicy
- opis Ibrahima ibn Jakuba z 2 połowy X wieku, który wspomina ubiór Słowian Zachodnich (Polaków i Czechów). (określa szaty jako przestronne, o zwężanych rękawach).
- relacja Galla Anonima, w której podkreśla przepych strojów dworskich, atrakcyjność i kosztowność tkanin oraz bogactwo klejnotów i ozdób strojów kobiecych
- barwne ilustracje w XIII – wiecznej Legendzie o św. Jadwidze
- ołtarz Wita Stwosza w Kościele Mariackim w Krakowie
Ówczesnymi liderami opinii byli król, książęta i dwór. Naśladowcami – niższe warstwy społeczeństwa, co widać szczególnie w ubiorach odświętnych.
Ubiór średniowieczny
Bardzo ogólnie rzecz ujmując w ubiorze średniowiecznym można wyodrębnić dwa okresy: pierwszy bardzo oszczędny pod względem stylistycznym i materiałowym – wczesnośredniowieczny i drugi bardziej strojny, przylegający do ciała, wielobarwny i szyty z tkanin takich jak jedwab, atłas, adamaszek, wełna, aksamit, brokat, bawełna – późnośredniowieczny.
Ubiór męski
Okres wczesnośredniowieczny
- koszula, najczęściej lniana, noszona na wierzchu
- tunika, krótka, rozszerzana po bokach klinami, wykonana z wełny i wkładana na lniane koszule. Tuniki były ozdabiane haftowanymi lamówkami, najczęściej wzdłuż szwów
- krajki, którymi przepasywano w pasie tuniki
- płaszcz skrojony półkoliście lub prostokątnie, spięty na ramieniu fibulą – zaponą, W zimie noszono płaszcze podbite futrem
- nogawice wykonane z sukna
- chodaki, ciżmy, buty wiązane lub płytkie trzewiki
Okres późnośredniowieczny
- koszula lniana lub bawełniana
- luźna, sfałdowana tunika, przepasana w pasie; pojawiły się kliny z przodu i z tyłu
- półkolisty, długi płaszcz – pallium, ściągany taśmą na przodzie lub noszony z zapięciem na ramieniu
- ubiór sięgał do kolan, w górnej części był dość obcisły, w dolnej rozszerzany, z klinami, lekko pofałdowany
- spodnie z sukna, dobrze przylegające i modelujące uda i łydki
- strój typu doublet – obcisły i krótki strój spodni, z kilkoma odmianami; zarzucano na niego płaszcz
- szuby – luźne okrycia wierzchnie, szyte z sukna (dla ochrony w zimie) lub jedwabiu (w celach reprezentacyjnych)
- kaptury, czapki futrzane, czepce, kapelusze jako nakrycia głowy
Ubiór kobiecy
Okres wczesnośredniowieczny
- giezło – koszula lniana stanowiąca zamiennik bielizny
- długa koszula z wyłogami na którą zakładano barwne narzutki
- długa tunika
- na wzór zachodniej mody noszono dwa rodzaje sukni:
– suknia spodnia – z wąskimi rękawami, używana w domu,
– suknia wierzchnia – odświętna, z ozdobnymi rękawami. Były one tak szerokie od łokcia, że po opuszczeniu ręki sięgały do posadzki. Szerokość rękawa była uzależniona od statusu osoby; im któraś pani była wyżej w hierarchii tym szerszy rękaw. - białe chusty lniane jako nakrycia głowy
Okres późnośredniowieczny
- dwie suknie w kontrastujących kolorach
- płaszcz półkolisty, długi, z taśmą przytrzymującą na ramionach
- suknie przylegające w górnej części, z wycięciem płytkim, ale dość szerokim i z obficie spływającymi od wysokości bioder fałdami, sznurowanej po bokach.
- suknie bez rękawów. Suknie takie zakładano na suknie spodnie z szerokimi, ujętymi w mankiet bądź zwężającymi się do dołu rękawami
- crinale -ozdobny, siatkowy pątlik nakładany na fryzurę z upiętych warkoczy
- białe lniane chusty, lniane czepce, podwiki (rodzaj welonu)
- pończochy – wytwarzano je z bawełny (którą przywożono z Indii i Bizancjum) oraz lnu i wełny. Czasem szyto również pończochy jedwabne – ozdabiane i srebrem, i wykwintnymi ornamentami czy nawet nićmi ze złotym oplotem.
W tradycji ludowej sztuka płótna lnianego była zwyczajowym darem matki chrzestnej dla niemowlęcia, kłębuszki kądzieli lnianej bywały pomocne we wróżbach andrzejkowych, pasma lnu składano w ofierze błagalnej świętemu Mikołajowi, aby ochronił stada przed wilkami. Pasemkami lnu obwiązywano gromnice święcone w kościołach 2 lutego, następnie po zdjęciu ze świecy palono w celach leczniczych nad chorymi na różę i inne zakaźne rumienie.
Bibliografia:
- wyborcza.pl/alehistoria/1,121681,13260147,Wschod_modny_na_Zachodzie.html,
- gutenberg.czyz.org/word,60867
- opoczno-top.pl/artykul,Baba_z_cierlica__czyli_jak_to_z_lnem_było,10503.html
- Zygmunt Gloger „Encyklopedja Staropolska Ilustrowana”, tom IV, Warszawa 1903
- Magdalena Bartkiewicz „Polski ubiór do 1864 roku”, Wrocław 1979
- zs3.wroc.pl/katalogi/uczniowie/stronywww/1blo07/poczet/BoleslawKedziezawy/sztuka.htmlŹródła zdjęć:
- dolny-slask.org.pl/888515,foto.html
- Czepiec kornetowy z podwiką. „Portret młodej kobiety”, Rogier van der Weyden, ok. 1440 r., Gemäldegalerie, Berlin. Fot. Google Cultural Institute
- http://goryhistorii.pl/portfolio/drzwi-gnieznienskie/,
- wikimedia, pl.pinterest.com,
- https://polska-org.pl/888515,foto.html
- https://www.ipsb.nina.gov.pl/a/foto/tryptyk-z-legenda-sw-jadwigi-slaskiej-3#text
- insidekrakow.pl/atrakcje,534,Zabytki_Oltarz_Wita_Stwosza_w_Krakowie.html
- modasprzedlat.wordpress.com/2017/05/05/kobiece-nakrycia-glowy-w-sredniowieczu-1-xi-xiv-wiek/terest.com/pin/388717011573931058/
- newsweek.pl/plus/historia/zycie-codzienne/jaki-stroj-obowiazywal-na-dworach-w-xv-wieku-,artykuly,379741,1,z.html
- źródło obrazu wyróżniającego: By Mistrz Legendy św. Łucji – Web Gallery of Art: Image Info about artwork, Domena publiczna, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=15610766
