Len został udomowiony przez człowieka, jak twierdzą źródła, około osiem tysięcy lat temu. Ówczesny człowiek dostrzegł w tej niepozornej roślinie właściwości, które uznał za przydatne dla siebie. Istnieje wiele niepodważalnych świadectw potwierdzających powszechność wykorzystania lnu w starożytności. Jednym z takich źródeł jest Biblia.
Len w starożytności
Główne materialne dowody na powszechność wykorzystania lnu to przede wszystkim malowidła w grobowcach egipskich czy mumie bandażowane w płótna lniane. Do najbardziej znanych świadectw należy wapienna tabliczka znana jako Kalendarz z Gezer, datowana na X wiek p.n.e, czy zwoje owinięte tkaniną lnianą znalezione w grocie w Qumran.
Tkanina z lnu znaleziona w grocie 1 w Qumran, niedaleko brzegów Morza Martwego, źródło
Właśnie odkrycie w Qumran ma podwójnie znaczenie. Po pierwsze pośród kilkuset zwojów starożytnych rękopisów, jakie tam znaleziono znajdują się najstarsze znane zapisy tekstów biblijnych. Po drugie zwoje te były owinięte w płótno lniane, którego szczątki zachowały się do dnia dzisiejszego. Biblia i len w jednym miejscu.
Biblijna roślinność
Len jest jedną z wielu roślin występujących na kartach Biblii. Niektórzy jej badacze zaliczają ją do pierwszej dziesiątki najważniejszych roślin biblijnych. Najprawdopodobniej ze względu na częstotliwość pojawiania się w samej Biblii oraz znaczenia gospodarczego w ówczesnych czasach.
Bogactwo lnu
usitatissimum źródło
Ze względu na możliwości wykorzystania lnu wyróżnia się len włóknisty i oleisty. Z tego pierwszego wytwarza się głównie włókna, a z nich tkaniny. Drugi jest uprawiany dla nasion, z których otrzymuje się drogocenny olej. Starożytni mieszkańcy zajmowali się przede wszystkim uprawą lnu włóknistego. Świadczy o tym ilość wzmianek o lnianych tkaninach i ubiorach znajdująca się w Biblii.
Pozostałe włókna tkackie
Wprawdzie len był znany, ceniony i powszechnie wykorzystywany, to trzeba wyraźnie podkreślić, że podstawowym materiałem do szycia ubioru Izraelitów była wełna. Dopiero na kolejnym miejscu był len. Pozostaje pewną zagadką, dlaczego Biblia tak niewiele mówi o bawełnie? A przecież jej uprawa, właściwości i wykorzystanie do wytwarzania tkanin były doskonale znane ówczesnym ludziom.
Różne odsłony lnu w Biblii
Najczęściej len pojawia się w księgach Starego Testamentu. Wzmianki te dotyczą bardzo różnorodnych kwestii. Czasem wskazują na porę roku, innym razem podkreślają charakter wykonywanych prac, opisują ubiór czy wskazują na zalety tkaniny, zwanej często po prostu płótnem. Można, więc wiele wyczytać o sposobach obróbki lnu, tkactwie, regułach ubierania się.
Uprawa i obróbka lnu w Biblii
Len a plagi egipskie
Kilka fragmentów w Biblii wspomina o czynnościach związanych z uprawą lnu. W Księdze Wyjścia jest wzmianka o kwitnieniu lnu świadcząca o porze roku, w jakiej dochodzi do opisywanych zdarzeń w Egipcie (ulewa i grad). Ich efektem jest to, że
Len i jęczmień zostały zniszczone, ponieważ jęczmień miał już kłosy, a len kwiecie. (Wj 9, 31)
Gospodarcze znaczenie lnu w Egipcie
Jak już wspomniano na wstępie, uprawy lnu były w Egipcie bardzo powszechne. Ponadto Egipcjanie posiadali wysokie umiejętności jego obróbki. Szczególnie cenione były zdolności tkania bardzo dobrej jakości, delikatnego, cienkiego lnu. Z drugiej strony wykorzystywali oni włókna lniane do wytwarzania lin i żagli. Stąd zdarzenie wspomniane w Biblii, opisujące jedną z plag egipskich (grad i ulewy), było z pewnością dla potęgi gospodarczej kraju bardzo dotkliwe.
Według badaczy, to właśnie będąc w niewoli egipskiej Hebrajczycy nabyli wiedzę i umiejętności uprawy, obróbki i tkactwa lnu.
Czy Egipt był kolebką lnu?
Warto nadmienić, że pogląd o Egipcie jako kolebce upraw lnu jest wciąż bardzo powszechny. Jednak dzisiaj wiadomo, że początki udomowienia lnu sięgają neolitu i raczej terenów zdecydowanie na wschód od Egiptu. Choć wiele wskazuje na to, że len został udomowiony w różnych miejscach na ziemi niezależnie od siebie.
Obróbka lnu w zapiskach biblijnych
Zbiór i obróbka lnu odbywa się w kilku etapach, w określonej kolejności. Trudno powiedzieć, jak robili to starożytni Hebrajczycy, na to w Biblii nie ma przykładów. Można przyjąć, że wyglądało to tak, jak opisuje
Pliniusz Starszy w swym dziele Historia naturalis i jaką przedstawiały starożytne malowidła Egipcie.
Zapewne zebrany w odpowiednim czasie len suszono, a następnie po usunięciu torebek nasiennych moczono. Dzięki temu zdrewniałe łodygi były łatwo usuwalne pozostawiając wartościowe włókna. Po długim suszeniu rozgniatano łodygi uzyskując włókno. Dlatego prawdopodobnie biblijna Rachab ukrywając przed królem Jerycha dwóch wywiadowców wysłanych przez Jozuego
Sama zaś zaprowadziła ich na dach i ukryła pod łodygami lnu, które tu rozłożyła. (Joz 2, 6)
Dzielna niewiasta i len
Ciekawych informacji na temat obróbki lnu oraz udziału kobiet w tych pracach dostarcza Poemat o dzielnej niewieście z Księgi Przysłów
Niewiastę dzielną któż znajdzie? Jej wartość przewyższa perły
O len się stara i wełnę, pracuje starannie rękami. Wyciąga ręce po kądziel, jej palce chwytają wrzeciono. Płótno wyrabia, sprzedaje, pasy dostarcza kupcowi. (Prz 31, 10-31)
fot. George Eastman House źródło
Fragment ten wiele mówi o podziale pracy w ówczesnym społeczeństwie. Potwierdza on opinie badaczy na temat prawidłowości kulturowych związanych z tkactwem na przestrzeni wieków. Dotyczą one wyraźnych podziałów czynności na te wykonywane przez kobiety i, te przypisane mężczyznom. Do kobiet należało przędzenie i tkanie. Uprawą i zbiorem zajmowali się głównie mężczyźni.
Barwienie szat
Lnianą przędzę lub już utkane płótno poddawano barwieniu. Czytając opisy biblijne zwraca uwagę wielobarwność strojów biblijnych. Umiejętności i wiedza w tym zakresie musiały być na wysokim poziomie, ponieważ barwniki były pochodzenia roślinnego (liście migdałowca, owoc granatu, kora granatowca, kłącze marzany barwierskiej, indygowiec) lub zwierzęcego (owady z rodziny czerwców, ślimaki morskie). Noszenie barwnej odzieży wiązało się również z poziomem zamożności, szczególnie, jeśli chodziło o ubiór w konkretnym kolorze. Najdroższa była purpura, ponieważ do zabarwienia jednej szaty potrzeba było tysięcy ślimaków.
Przecież zbierają łupy i rozdzielają brankę jedną lub dwie dla każdego wojownika, szaty barwione jako łup dla Sisery, na szyję żony króla różnobarwne chusty (Sdz 5, 30)
A także
Powiedz Izraelitom, niech sobie zrobią frędzle na krajach swoich szat, oni i ich potomstwo, i do każdej frędzli użyją sznurka z fioletowej purpury (Lb 15, 38)
Tkanie i tkacze
Ostatnim etapem pieczętującym całość złożonych, pracochłonnych i czasochłonnych prac związanych z obróbką lnu jest tkanie. W starożytności znane były krosna poziome lub pionowe, które właściwie stanowiły wyposażenie prawie każdego domostwa. Zresztą przydomowe warsztaty tkackie istniały nie tylko w czasach starożytnych, ale również w średniowieczu i czasach późniejszych. Równocześnie powstawały wspólnoty rzemieślnicze tkackie, mniej lub bardziej sformalizowane.
Synowie Szeli, syna Judy: Er, ojciec Leki, Laedy, ojciec Mareszy i rodów z wytwórni bisioru w Bet-Aszbea. (1 Krn 4, 21)
W świątyni
Szczególną uwagę przywiązywano do budowy i wystroju świątyń – przybytków. Na pustyni były to namioty szyte według specjalnych reguł, również dotyczących tkania i barwy płótna. Dużo uwagi przykładano do jakości wykonania tkanin. Nie było też obojętne, kto je wykonywał.
Uczynisz przybytek z dziesięciu tkanin: uczynisz go z kręconego bisioru, z fioletowej i czerwonej purpury, z karmazynu – z cherubami wykonanymi przez biegłego tkacza. (Wj 26, 1)
Rzemieślnicy, którzy wykonywali te prace nie byli przypadkowi, ich praca była misją, powołaniem
Napełnił ich mądrością umysłu do wykonania wszelkich prac, zarówno kamieniarskich, jak i tkackich, oraz barwienia fioletowej i czerwonej purpury, karmazynu, bisioru, a wreszcie zwyczajnych prac tkackich, tak że mogą sporządzać wszelkie przedmioty, a zarazem obmyślać ich plany. (Wj 35, 35)
Ubiór lniany
Len dla wybranych
Po wykonaniu wszystkich czynności związanych z obróbką lnu i tkaniem płótna, nadchodzi czas na szycie ubrań. Najwcześniejsza wzmianka w Biblii na temat ubioru szytego z tkaniny lnianej pojawia się w Księdze Rodzaju
Po czym faraon zdjął swój pierścień z palca i włożył go na palec Józefa, i kazał go oblec w szatę z najczystszego lnu, a potem zawiesił mu na szyi złoty łańcuch. (Rdz. 41, 42)
Ustanawiając Józefa zarządcą Egiptu, faraon również strojem podkreśla status, jaki mu nadaje. Szaty lniane uważano za wyjątkowe, godne noszenia tylko przez przedstawicieli władzy, kapłanów i arystokrację.
Szaty Aniołów
O takim specjalnym traktowaniu płótna lnianego przeznaczonego dla istot ponadprzeciętnych świadczą, bardzo często pojawiający się Aniołowie, którzy są ubrani w białe, lniane szaty
podniosłem oczy i patrzałem: Oto [stał] pewien człowiek ubrany w lniane szaty, (Dn 10, 5)
i ze świątyni wyszło siedmiu aniołów, mających siedem plag, odzianych w czysty, lśniący len, przepasanych na piersiach złotymi pasami. (Ap 15, 6)
Rogier van der Weyden „Sąd ostateczny” (fragment) źródło
„Święte szaty lniane”
Świątynia to wyjątkowe miejsce, więc nie było obojętne w jakim ubraniu się do niej wchodziło. Pan Bóg w Księdze Kapłańskiej nakazuje Mojżeszowi ubrać Aarona, który ma wejść do miejsca świętego:
Ubierze się w tunikę świętą, lnianą, i w spodnie lniane, przepasze się pasem lnianym, włoży na głowę tiarę lnianą – to są święte szaty. Wykąpie ciało w wodzie i ubierze się w te szaty. (Kpł 16, 4)
Szaty szyte na potrzeby wejścia i przebywania w świątyni mają przypisany atrybut świętości. Bardzo mocno podkreśla się świętość szat lnianych, szczególnie kapłańskich
Dokonywać obrzędu przebłagania będzie kapłan, który będzie namaszczony i wprowadzony w czynności kapłańskie na miejsce swego ojca. Włoży na siebie lniane szaty, szaty święte. (Kpł 16, 32)
Lniany efod
Ubiór „służących Panu”
Taką wyjątkową szatą jest wspominany kilkukrotnie w Biblii efod. Wydaje się, że jest to ubiór, który z czasem ewoluował, albo w podobny sposób nazywano dwie różne części ubioru. Po raz pierwszy wzmianka o efodzie pojawia się w Pierwszej Księdze Samuela
Samuel pełnił posługi wobec Pana jako chłopiec ubrany w lniany efod (1Sm 2, 18)
Podobną szatę prawdopodobnie nosili również kapłani chroniący miasta kapłańskiego Nob, którzy zdaniem króla wspomagali Dawida, i których należało za to ukarać
Król zwrócił się więc do Doega: «Przystąp ty i powal kapłanów». Przystąpił Doeg Edomita i powalił kapłanów, zadając śmierć w tym dniu osiemdziesięciu pięciu mężom noszącym lniany efod. (1Sm 22, 18)
Sam Dawid pojawia się w takich szatach prowadząc orszak z Arką Przymierza
Dawid wtedy tańczył z całym zapałem w obecności Pana, a ubrany był w lniany efod. (2 Sm 6, 14)
Właśnie z opisu uroczystego przeniesienia Arki Bożej wynika, że efod był rodzajem przepaski na biodra, na wzór egipski, czyli szaty lekko okrywającej ciało. A potwierdzeniem tego miałyby być słowa Mikal witającej tańczącego Dawida i sugerującej, że taki ubiór nie przystoi poważnej osobie.
Wrócił Dawid, aby wnieść błogosławieństwo do swego domu. Wyszła ku niemu Mikal, córka Saula, i powiedziała: «O, jak to wsławił się dzisiaj król izraelski, który się obnażył na oczach niewolnic sług swoich, tak jak się pokazać może ktoś niepoważny». (2 Sm 6, 20)
Natomiast w innych fragmentach Biblii efod jest opisywany nieco inaczej
Potem weźmiesz szaty i ubierzesz Aarona w tunikę, w suknię, w efod, w pektorał, i przymocujesz go przepaską efodu. (Wj 29, 5)
Ubiór kapłanów
Widoczne są różnice w porównaniu z poprzednimi opisami tej części ubrania. Pierwsza dotyczy materiału z jakiego wykonano efod. A chodzi o bisior. Jest to najbardziej szlachetny surowiec z jakiego szyto szaty. Bisior to inaczej jedwab morski, wytwarzany ze specjalnego gatunku małżów; cienki i wytrzymały. Druga różnica dotyczy wielobarwności tkaniny, z której uszyty jest efod.
Efod wykonają ze złotych nici i fioletowej i czerwonej purpury, karmazynu oraz kręconego bisioru, jako dzieło biegłych tkaczy. (Wj 28, 6)
Inne części ubioru wytwarzane z lnu
Z tkaniny lnianej szyto nie tylko szaty, ale też inne elementy ubioru
To powiedział mi Pan: «Idź i kup sobie lniany pas i włóż go sobie na biodra, ale nie kładź go do wody!» (Jr 13, 1)
albo
27 Zrobili także tuniki tkane z bisioru dla Aarona i jego synów, 28 oraz tiarę z bisioru, mitry z bisioru i lniane spodnie z bisioru kręconego. (Wj 39, 27-28)
Len w innych miejscach Biblii
Biblia wspomina o lnie jeszcze w wielu innych miejscach. Są to opisy pewnych sytuacji, wydarzeń, zbiorów reguł postępowania, w których pojawiają się wzmianki o ubraniach szytych z tkaniny lnianej.
Przykładem może być fragment z Księgi Kapłańskiej
Jeżeli na jakimś ubraniu pojawi się plaga trądu, czy to na ubraniu wełnianym, czy na ubraniu lnianym , 48 czy to na wątku, czy na osnowie lnu albo wełny, czy też na skórze lub na jakimś przedmiocie skórzanym , (Kpł 13, 47-48)
z Księgi Ozeasza
Matka ich bowiem uprawiała nierząd, okryła się hańbą ta, co je poczęła; mówiła bowiem: „Pobiegnę za swymi kochankami, co chleb mi dają i wodę, wełnę, len, oliwę i napój”. (Oz 2, 7)
z Księgi Sędziów
Gdy tak znalazł się w Lechi, Filistyni krzycząc w triumfie wyszli naprzeciw niego, ale jego opanował duch Pana, i powrozy, którymi był związany w ramionach, stały się tak słabe jak lniane włókna spalone ogniem, a więzy poczęły pękać na jego rękach. (Sdz 15, 14)
Dlaczego len? Odpowiada sam … Pan Bóg
Nietrudno zauważyć, że odniesień do lnu jest w Biblii bardzo dużo. Potwierdza to tezę o jego powszechnym wykorzystaniu w czasach starożytnych. Teksty te uzmysławiają, jak szczególną rolę przypisywano dobrym jakościowo tkaninom lnianym, nazywając je nawet świętymi. Ta wysoka ocena materiału lnianego wynikała z właściwości, których ówcześni ludzie na pewno byli świadomi. Doceniali trwałość oraz przewiewność. To ona zapewnia przyjemność z noszenia szat lnianych w upale i ciepło utrzymywane w chłodniejsze dni. Sam Pan Bóg w Księdze Ezechiela określając „Reguły przyjęcia do świątyni” dla „Kapłanów” tłumaczy, dlaczego mieszkańcy mają nosić lniany ubiór
Jeżeli wchodzić będą do bram dziedzińca wewnętrznego, mają wdziać lniane szaty: nie mają wkładać ubioru wełnianego, gdy pełnią służbę przy bramach wewnętrznego dziedzińca i w Miejscu Świętym. 18 Lniane zawoje mają nosić na głowie i lniane spodnie wokół lędźwi. Nie powinni się opasywać niczym, co mogłoby wywołać pot. (Ez 44, 17-18)
Len w Nowym Testamencie
I na koniec. Jest pewne, że Całun Turyński to płótno lniane. Niezależnie od odmiennych opinii badaczy na temat jego oryginalności, św. Mateusz w Ewangelii potwierdza Źródła:
57 Pod wieczór przyszedł zamożny człowiek z Arymatei, imieniem Józef, który też był uczniem Jezusa. 58 On udał się do Piłata i poprosił o ciało Jezusa. Wówczas Piłat kazał je wydać. 59 Józef zabrał ciało, owinął je w czyste płótno. (Mt 27, 57) 
